Μπορεί ίσως να έχετε ακούσει ότι οι μουσικοί, οι καλλιτέχνες και άλλοι δημιουργικοί άνθρωποι λειτουργούν περισσότερο με την δεξιά πλευρά του εγκεφάλου, όμως άραγε ισχύει κάτι τέτοιο; 

Η απάντηση μας λέει η επιστήμη είναι περίπλοκη… και καταπληκτική! 

Στην πραγματικότητα ο εγκέφαλος μας επεξεργάζεται την μουσική σε πολλές ίδιες περιοχές με τη γλώσσα, αλλά χρησιμοποιεί αυτές τις περιοχές εντελώς διαφορετικά. 

Δείτε παρακάτω τις εκπληκτικές ομοιότητες μεταξύ μουσικής και γλώσσας στον εγκέφαλό σας!

Μουσική και γλώσσα: μια ιστορία δύο εγκεφάλων

Ένας τρόπος με τον οποίο οι ερευνητές μπορούν να μάθουν για τη μουσική και τη γλώσσα στον εγκέφαλο είναι παρατηρώντας ανθρώπους που υπέστησαν εγκεφαλικό. 

Για παράδειγμα, άτομα που παθαίνουν εγκεφαλικό στην αριστερή πλευρά του εγκεφάλου τους (που ονομάζεται αριστερό ημισφαίριο) συχνά χάνουν την ικανότητά τους να μιλούν άπταιστα - αλλά συνήθως διατηρούν την ικανότητά τους να επεξεργάζονται μουσική (και, για τους μουσικούς, να δημιουργούν μουσική). 

Αυτό συνέβη σε έναν Ρώσο συνθέτη κλασικής μουσικής, τον Vissarion Shebalin, ο οποίος παρέμεινε ενεργός στη μουσική ακόμη και αφού έχασε το μεγαλύτερο μέρος της ομιλητικής του ικανότητας. 

Αυτές οι συνέπειες των τραυματισμών του εγκεφάλου ονομάζονται αφασία (aphasia).

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άτομα που δεν έχουν την ικανότητα να επεξεργάζονται, να θυμούνται ή/και να παράγουν μουσική ενώ έχουν απόλυτα φυσιολογικό λόγο.  Αυτό μπορεί να συμβεί μετά από βλάβη στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, αλλά μπορεί επίσης να συμβεί σε άτομα με φαινομενικά υγιή εγκέφαλο.  Αυτή η κατάσταση ονομάζεται amusia (που μπορεί να έχετε ακούσει να αναφέρεται ως "τονική κώφωση" ή tone deafness).  Για παράδειγμα, ο Πάπας Φραγκίσκος είπε ότι πάσχει από τονική κώφωση παρόλο που είναι πολύγλωσσος.

Σχέσεις μεταξύ μουσικής και ομιλίας στον εγκέφαλο

Αυτές οι συναρπαστικές περιπτώσεις υποδηλώνουν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός μας αντιμετωπίζει τη μουσική και τη γλώσσα—αλλά η πλήρης εικόνα δεν είναι τόσο απλή.

Πρώτον, όταν εξετάζεται η εγκεφαλική δραστηριότητα σε υγιείς ανθρώπους, εμπλέκονται κυρίως οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου είτε ακούνε είτε δημιουργούν μουσική ή όταν ακούνε ή παράγουν ομιλία. Οι ερευνητές μπορούν πραγματικά να δουν την εγκεφαλική δραστηριότητα με εργαλεία όπως η Λειτουργική Μαγνητική Απεικόνιση του εγκεφάλου (Functional Magnetic Resonance Imaging - fMRI), ώστε να παρακολουθήσουν την δραστηριότητα τόσο στο αριστερό όσο και στο δεξί ημισφαίριο, για τη γλώσσα και τη μουσική. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι δεσμοί μεταξύ της γλώσσας και της μουσικής.  Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που είναι καλοί στο να ταιριάζουν τον τόνο με την φωνή τους είναι (συνήθως) επίσης καλοί στη μίμηση του τόνου και της προφοράς στη γλώσσα! Υπάρχουν σίγουρα περιπτώσεις στις οποίες κάποιος έχει πολύ χαμηλότερες ικανότητες είτε στη μουσική είτε στη γλώσσα, αλλά το γενικό μοτίβο είναι αυτές οι δεξιότητες να σχετίζονται.

Δεύτερον, ο εγκέφαλος είναι πιο περίπλοκος από τον απλό διαχωρισμό των περιοχών «μουσικής» από τις περιοχές «γλώσσας». Για παράδειγμα, και οι δύο πλευρές του εγκεφάλου έχουν ακουστικές περιοχές για την επεξεργασία των ήχων, αλλά κάθε πλευρά φαίνεται να ειδικεύεται σε διαφορετικά χαρακτηριστικά του ήχου. Η δεξιά πλευρά  κάνει λεπτομερή επεξεργασία των τμημάτων των ήχων που αντιλαμβανόμαστε ως ύψος —αυτή η ικανότητα είναι κρίσιμη για τη μουσική επειδή μας βοηθά να ακούμε διαφορές στις ψηλές και τις χαμηλές νότες. Η αριστερή πλευρά του εγκεφάλου σας επεξεργάζεται γρήγορες αλλαγές ήχου με την πάροδο του χρόνου, κάτι που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη γρήγορη ακολουθία των ήχων στην ομιλία. Υπάρχουν διαφορές στα ακριβή μοτίβα της εγκεφαλικής δραστηριότητας στις διάφορες ακουστικές περιοχές, επομένως ο εγκέφαλός μας αντιμετωπίζει τη μουσική, την ομιλία και άλλους ήχους στο περιβάλλον μας ελαφρώς διαφορετικά!

Χρησιμοποιώντας τη μουσική έρευνα για το γενικότερο καλό

 Η κατανόησή μας για το πώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τη μουσική και την ομιλία εξελίσσεται πάντα και ορισμένες ανακαλύψεις έχουν οδηγήσει σε σημαντικές ιατρικές εφαρμογές.  Για παράδειγμα, η αφασία, η οποία επηρεάζει τις γλωσσικές ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη χρήση του τραγουδιού για την εκ νέου καλωδίωση του δικτύου ομιλίας του εγκεφάλου.  Με την μέθοδο αυτή, που ονομάζεται Melodic Intonation Therapy (MIT), ένα άτομο που χάνει την ομιλία λόγω βλάβης στον αριστερό ημισφαίριο μαθαίνει ξανά την ομιλία τραγουδώντας την επειδή το τραγούδι εμπλέκει το δεξί ημισφαίριο - αξιοποιώντας τους τρόπους με τους οποίους η μουσική και η γλώσσα επεξεργάζονται ξεχωριστά στον εγκέφαλο.  Με την πάροδο του χρόνου, ο εγκέφαλος του ασθενούς δημιουργεί νέες συνδέσεις έτσι ώστε το δίκτυο ομιλίας να μετακινηθεί από την κατεστραμμένη αριστερή πλευρά στην υγιή δεξιά.  Αυτή η επανακαλωδίωση (rewiring) αξιοποιεί τις παρόμοιες νευρικές συνδέσεις που μπορούν να δημιουργηθούν τόσο από τη μουσική όσο και από τη γλώσσα.  Αυτή είναι η θεραπεία που χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία της Αμερικανίδας βουλευτής Γκάμπριελ Γκίφορντς, αφού ο εγκέφαλος της υπέστη βλάβη από πυροβολισμό.

Μουσική και γλώσσα πάνε χέρι-χέρι!

Τελικά η επιστήμη μας δείχνει πως η μουσική και η γλώσσα είναι διακριτές από πολλές απόψεις, αλλά υπάρχουν πολλές συνδέσεις μεταξύ τους στον εγκέφαλό. 

Ίσως ακόμη και η εκπαίδευση στη μουσική να μπορεί να βοηθήσει στην ικανότητά να μαθαίνετε νέες γλώσσες!

Συγγραφείς

Dr. Peter Q. Pfordresher

Καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Buffalo, SUNY. Η έρευνά του επικεντρώνεται στις ατομικές διαφορές στην ικανότητα αντιστοίχισης φωνητικού τόνου κατά το τραγούδι ή τη μίμηση του λόγου.

Chihiro Honda

Ph.D. φοιτήτρια στη Γνωστική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Buffalo, SUNY. Σπουδάζει ακουστική επεξεργασία, συγκεκριμένα την αντίληψη του τόνου και την παραγωγή στη μουσική και τη γλώσσα.

Μετάφραση - Επιμέλεια κειμένου

Πένυ Λέβεντου

Δασκάλα Yoga